Athene of Rome: wat was een echte democratie?
LEES
De Grieken staan bekend als de uitvinders van de democratie. Het woord komt zelfs uit het Grieks: het volk (demos) regeert (kratein). In een samenleving met een democratie beslist het volk mee. Mocht iederéén stemmen? Dat was in het oude Athene nog niet het geval. En in Rome? Ontdek de verschillen.
Twee dagen vergaderen
Er woonden zo’n 250.000 mensen in en rond Athene. Vrouwen, vreemdelingen en slaven mochten niet meedoen aan de politiek en waren dus afhankelijk van wat anderen voor hen besloten. Ook moest je genoeg geld hebben om twee werkdagen per maand te kunnen missen. Meedoen aan de politiek betekende in Athene namelijk: naar de vergaderingen gaan en dan meepraten, meedenken en meebeslissen. Een mooi systeem, maar slechts 30.000 mensen hadden dit recht.
En heb je wel een goede democratie als de macht in handen is van die groep van goedbetaalde mannen? Je kunt je voorstellen dat zij bij het maken van wetten vooral oog hadden voor hun eigen belangen. Ze keken misschien minder naar wat goed was voor vrouwen, vreemdelingen en slaven. Is het een rechtvaardig systeem? Wat als één populaire leider alleen maar voorstellen doet die goed zijn voor de groep die stemt? Dan krijg je een ‘tirannie van de meerderheid’. Er is dus nog meer nodig om een goed functionerende democratie te hebben.
Staken!
Hoe was dat dan in Rome, hoofdstad van het grote Romeinse Rijk? Daar hadden gewone burgers nog veel minder te zeggen. De autoriteit lag volledig bij de bovenklasse. Als jij als man geboren was in zo’n familie die tot de hogere klasse behoorde, dan telde je pas echt mee. Dan kon je meedoen in de senaat, waar de wetten werden gemaakt. Vervolgens mochten burgers wel stemmen over de wetten, maar dat deden ze in groepen. En opnieuw telden dan de stemmen van de rijkste groepen het zwaarst.
Dat pikten de arbeiders niet. Het gebeurde herhaaldelijk dat de arbeiders (de ‘plebejers’) in protest kwamen. Eigenlijk was dit een soort staking: ze lieten het werk liggen en verlieten de stad Rome. En dan zaten de rijkere Romeinse burgers (de ‘patriciërs’) zonder bedienden, zonder winkeltjes. Dat was toch wel erg onhandig. En zo wonnen de armere Romeinen toch iets meer rechten. Maar de verschillen bleven groot.
Eindeloze discussies
Het interessante van het Atheense systeem is dat alle burgers met stemrecht ook zelf wetten mochten voorstellen. Vervolgens kwam er een debat in de volksvergadering. Iedereen kon meepraten en beredeneren of de nieuwe wet een goed idee was. De Grieken hielden van dat discussiëren en nadenken, ze staan zelfs bekend om hun filosofen! Ook hadden ze deskundigen op elk gebied, zodat er genoeg kennis was om de wetten goed in te vullen.
Zo was er de filosoof Socrates, die erom bekend stond altijd slimme vragen te stellen, waardoor de ander nog beter moest nadenken. Hoewel die aanpak hem veel roem heeft gegeven, werd hij ook gehaat; uiteindelijk kreeg hij zelfs de doodstraf omdat hij met z’n ideeën de jeugd zou verpesten. Ook in Rome werden politici of schrijvers wel verbannen of gedood als hun ideeën niet bevielen. De vrijheid van meningsuiting was toen nog niet zo beschermd…
Wanneer heeft een land een echte democratie?
BEGRIPPEN
Leer de nieuwe begrippen: democratie – afhankelijk (zijn) van – rechtvaardig – autoriteit – beredeneren.
de democratie: manier van een land besturen waarbij het volk veel invloed heeft, regering door het volk
- VOORBEELD: Athene had een vorm van democratie waarin de mannen zelf wetten konden voorstellen.
- VRAAG: Sinds wanneer is Nederland een democratie?
afhankelijk (zijn) van: niet zelfstandig, niet zonder iets/iemand kunnen, afhangen van, bepaald worden door iets anders
- VOORBEELD: Hoeveel mensen in Nederland gaan stemmen, is zelfs afhankelijk van het weer!
- VRAAG: Wanneer merkten de Romeinen dat ze toch wel afhankelijk waren van de arbeiders?
rechtvaardig: eerlijk, volgens het recht
- VOORBEELD: Een democratie is pas rechtvaardig als iedereen mag stemmen.
- VRAAG: Is het rechtvaardig dat je pas mag stemmen als je achttien jaar bent?
de autoriteit: macht, gezag, of: iemand met macht/gezag, de overheid
- VOORBEELD: In Griekenland waren er deskundigen op elk gebied. Deze autoriteiten zijn te vergelijken met bijvoorbeeld een Minister van Onderwijs of Financiën.
- VRAAG: Wie hadden de autoriteit in Rome?
beredeneren: uitleggen waarom je iets vindt, onderbouwen met argumenten
- VOORBEELD: Socrates leerde mensen van alle leeftijden, arm of rijk, om hun standpunten goed te beredeneren.
- VRAAG: Kun jij beredeneren waarom het prettig is om in een democratie te wonen?
ONTDEK
Stel je voor, je kijkt naar je school als een kleine samenleving. Er moet een beslissing worden genomen over een langere middagpauze. Zou jij een langere middagpauze willen? Wat zijn daar de voordelen en nadelen van?
Is een school een democratie? Veel leerlingen denken misschien dat alleen de schoolleiding autoriteit heeft. Maar in de ‘medezeggenschapsraad’ praten ook leerlingen, ouders en personeel mee. Zij komen bijeen en beredeneren of de plannen van de schoolleiding goed zijn voor iedereen in de school. Ook kunnen ze zelf nieuwe ideeën indienen, zoals een langere middagpauze. Of die er zal komen, is dus ook afhankelijk van de medezeggenschapsraad. Die zal een advies geven aan de schoolleiding.
Misschien kiezen ze toch niet voor die langere middagpauze, omdat de leerlingen eerder thuis willen zijn. En de ouders geven aan dat het anders wel erg krap wordt met sporttrainingen en muziekles. Als iedereen zijn mening heeft kunnen geven, lijkt het een rechtvaardige keuze.
Het is natuurlijk een stukje ingewikkelder, maar een land met een democratie wordt ook zo geregeerd. Niet alleen het kabinet met de minister-president en de ministers bepalen wat er gebeurt, de Tweede Kamer discussieert mee over elke wet. Ontdek nu zelf hoe dat werkt…
ONTDEKVRAAG: Hoe is de moderne democratie van Nederland ingericht?
Vul in wat je weet of zoek er zelf meer informatie over op internet. Gebruik het schema om de verschillen met het oude Athene en Rome te zien. Wanneer je het in de klas bespreekt, vul je het schema verder in met de antwoorden van anderen.
| het oude Athene | het oude Rome | Nederland nu | |
| Wie mogen er stemmen? (Of: wie niet?) | |||
| Wie mogen wetten bedenken en voorstellen? | |||
| Wie bepalen of die wetten worden ingevoerd? | |||
| Mag iedereen vrijuit zijn/haar mening geven? |
ONTDEK MEER! Wat was het ‘schervengericht’ in Athene?
SPREEK
Je hebt nu genoeg kennis over het onderwerp om samen te bespreken wat er nodig is voor een democratie. Je gaat met elkaar in gesprek zoals Socrates dat deed: door elkaar vragen te stellen. Spreek je uit in een socratisch gesprek!
Kies een van de vragen hieronder of bedenk zelf een vraag. Noteer vooraf jouw eerste vraag en antwoord. Een leerling begint door zo’n beginvraag hardop te stellen en te beantwoorden. Andere leerlingen reageren niet met tegenargumenten, maar met vragen. De eerste leerling probeert daarop ook te antwoorden. Na twee of drie vragen gaat de beurt naar een andere leerling, die een volgende beginvraag kiest en vragen krijgt, en zo verder.
Gebruik in je antwoorden de nieuwe begrippen: democratie – afhankelijk (zijn) van – rechtvaardig – autoriteit – beredeneren.
- Wat is een democratie?
- Wat is er goed aan de democratie van het oude Athene?
- Wat is er niet goed aan de democratie van het oude Athene?
- Wat is er goed aan de democratie van het oude Rome?
- Wat is er niet goed aan de democratie van het oude Rome?
- Wat is er nodig voor een goed werkende democratie?
- Hoe werkt de Nederlandse democratie?
- Wat zijn de verschillen tussen de democratie in het oude Rome of Athene en in Nederland nu?
- Waarom is het belangrijk om de vorm van regeren in een land goed in te richten?
- Waarom is het voor jou persoonlijk belangrijk om in een democratie te leven?
Hulpzinnen
Deze zinnen helpen je om een goede bijdrage te leveren aan het gesprek:
- Welke kenmerken heeft de democratie?
- Je hebt het volgende gezegd: …… Kun je dat verder toelichten?
- Kun je dat aantonen met een voorbeeld?
- In welke situatie werkt dit (wel/niet) goed?
- Wat zou je voorstellen om dit te verbeteren?
SCHRIJF
Schrijf op wat jij denkt over het onderwerp. Gebruik daarbij de nieuwe begrippen: democratie – afhankelijk (zijn) van – rechtvaardig – autoriteit – beredeneren.
Schrijf een uitleg: Wat is een democratie? Hoe werkt een goede democratie? Waarom is dit belangrijk? De hulpzinnen helpen je op weg.
Hulpzinnen
- Een democratie is een vorm van regeren waarbij…
- Het belangrijkste kenmerk van een democratie is…
- Ten tweede is het nodig dat…
- Als ik Nederland nu vergelijk met het oude Athene is er een heel duidelijk verschil. Het is nu namelijk zo dat…
- We hebben een goed werkende democratie nodig, omdat…
Schrijf creatief! Bedenk één idee voor jouw school dat voor iedereen een verbetering zou zijn. Of het nu gaat om langer uitslapen, nooit meer toetsen of kroketten in de kantine, jij gelooft dat dit hét idee is. Schrijf het plan duidelijk op en onderbouw het met argumenten, zodat de schoolleiding en de medezeggenschapsraad overtuigd zijn.