De farao’s: geweldige leiders of tirannen?
LEES
Waarom waren de farao’s van Egypte zo oppermachtig? Het volk geloofde dat deze leiders goden waren die ervoor zorgden dat er elk jaar goede oogsten waren. Daarom vonden mensen het wel gerechtvaardigd dat de farao de wetten maakte en belastinggeld vroeg.
Overvloed
Elk jaar stroomt de rivier de Nijl over en in het antieke Egypte gingen ze daar slim mee om. Het boerenland werd overspoeld met water en de bodem werd bedekt met donkere, vruchtbare grond. Wanneer de Nijl weer smaller werd, gingen de boeren aan het werk op dit vruchtbare land.
Ze werkten samen en creëerden dijken, meertjes en kanalen om nog maandenlang het rivierwater te kunnen gebruiken, op zo veel mogelijk stukken land. Dit bracht de bevolking ontzettend veel welvaart. Er was zelfs een overschot aan voedsel, waardoor er ook gehandeld kon worden. Maar als het water van de Nijl een jaar wat minder was, ontstond er een tekort aan eten.
De Egyptenaren geloofden dat een god voor de overstroming van de Nijl zorgde. De farao was zelf goddelijk en zorgde voor het contact met alle goden. Als de farao voldoende offers bracht in de tempels, dan zouden de goden goed zijn voor het volk. Een grote overstroming van de Nijl was dus te danken aan de farao. Zelfs na zijn dood zorgde de farao nog voor het volk, dus daarom had hij zo’n goed ingericht graf nodig: de piramide. Nu begrijp je waarom de aanbidding van goden én de farao zo’n belangrijk onderdeel van de Egyptische cultuur was.
Eén baas
In het oude Egypte had het volk niets te zeggen. De farao was eigenaar van al het land en de enige die wetten mocht maken. Wel waren er ambtenaren die de leiding hadden over belangrijke zaken, zoals het leger en de priesters. Omdat Egypte zeer ontwikkeld was en goed georganiseerd, met een landbouwcultuur en zelfs belastingen, was er ook een topambtenaar voor de administratie.
Verder had iedereen in de samenleving zijn eigen plek. We noemen dat een hiërarchie, een bepaalde volgorde van hoe belangrijk groepen mensen zijn. Je kunt het zien als een piramide, met de farao bovenin. Na de hoge ambtenaren en priesters waren soldaten erg belangrijk. Onderaan in de samenleving hadden de boeren en slaven hun plek.
Moordcomplot
Wat gebeurt er als de Nijl een paar jaar achter elkaar te weinig overstroomt? Wat als een groep boeren denkt dat de farao en zijn leiders het niet goed doen? Zouden ze de macht grijpen, een revolutie beginnen? Zouden ze het durven om in opstand te komen?
Van verschillende farao’s is bekend dat ze heel goed in de gaten hielden of er kwaad gesproken werd. Die tegenstanders werden dan hard neergeslagen. Voor de landbouwers was meedoen aan een opstand vooral levensgevaarlijk, want velen van hen verloren daarbij het leven. Ook gebeurde het dat hun bezittingen werden afgenomen, of ze werden tot slaaf gemaakt.
Ook op het hoogste niveau was er verzet. Als een farao zo veel macht heeft, dan zijn er wel meer mensen die op die troon willen zitten. Er zijn zelfs moordcomplotten bekend, zoals tegen Ramses III. De farao’s moesten dus steeds weer bewijzen dat zij wel die macht verdienden. Op een jaarlijks festival lieten ze zien dat ze nog steeds geschikt waren. Ook toonden ze in afbeeldingen en namenlijsten aan dat zij de belangrijke goden waren waarin iedereen moest geloven.
Is het goed als een leider zo veel macht heeft?
BEGRIPPEN
Leer de nieuwe begrippen: rechtvaardigen – welvaart – cultuur – hiërarchie – revolutie.
rechtvaardigen: laten zien dat iets eerlijk (rechtvaardig, terecht) is, verantwoorden
- VOORBEELD: Met namenlijsten van eerdere farao’s rechtvaardigde een farao zijn machtige positie.
- VRAAG: Duizenden jaren bloeide het Egyptische rijk, maar is daarmee onderdrukking gerechtvaardigd?
de welvaart: voorspoed, rijkdom
- VOORBEELD: Veel andere volkeren wilden Egypte veroveren, omdat er zo veel welvaart was.
- VRAAG: Zou Egypte ook zo veel welvaart gehad hebben als ze niet samenwerkten om het land in te richten bij de overstroming van de Nijl?
de cultuur: het geheel van regels, tradities en kunst in een land, volk of groep
- VOORBEELD: Het geloof in een hiernamaals hoort bij de Egyptische cultuur.
- VRAAG: Ken je nog meer kenmerken van de oude Egyptische cultuur?
- Het woord ‘cultuur’ wordt ook gebruikt voor het verbouwen van gewassen (planten, voedsel). ‘Potten met zaadjes bewijzen dat wij zevenduizend jaar geleden een landbouwcultuur hadden.’
de hiërarchie: structuur waarin (groepen) mensen de baas zijn over andere (groepen) mensen
- VOORBEELD: In Egypte had men een strenge hiërarchie. Je kon niet zomaar hogerop komen in die samenleving.
- VRAAG: Wie kwamen in de Egyptische hiërarchie direct onder de farao?
de revolutie: grote verandering, vaak plotseling, soms gewelddadig
- VOORBEELD: De landbouwrevolutie was een langzame overgang naar een andere leefwijze.
- VRAAG: Zou een boer een revolutie durven plannen voor verbetering van het hele land, als hij daar persoonlijk alles mee kan verliezen?
ONTDEK
Als een farao zo machtig is, dan is niemand te vertrouwen. Misschien starten de boeren een revolutie om de macht van de farao te breken. Maar zolang iedereen in de hiërarchie wel van de welvaart geniet, komen ze niet op dat idee. Een farao zal dus zeker zijn (of haar!) best doen om ervoor te zorgen dat er rust en orde in het land is. Dan kan er goed gewerkt en gehandeld worden en blijft het land rijk.
Maar wat als iemand anders in die koninklijke familie zich tegen je keert? In de Egyptische cultuur worden de farao’s gezien als goden, of als familie van de goden. Soms behouden ze de macht door met hun eigen familie te trouwen – met een broer of een nicht. Of ze bedenken een godsdienst die hun machtige positie rechtvaardigt. Maar als iemand anders in de familie de macht wil grijpen? Of iemand van de topambtenaren? Dat ga je nu ontdekken.
ONTDEKVRAAG: Wie wilde(n) Ramses III vermoorden, en waarom?
Met wie is Cleopatra getrouwd (geweest), en waarom?
Zoek zelf informatie over dit onderwerp op internet. Noteer wat je hebt gevonden als antwoord op de ontdekvraag. Vul eventueel aan na bespreking in de klas.
ONTDEK MEER! Er waren ook vrouwelijke farao’s. Maar waarom had (‘mevrouw de farao’) Hatsjepsoet een baard?
SPREEK
Spreek je uit! Je hebt nu genoeg kennis over het onderwerp om er een mening over te hebben. Kies je standpunt en ga erover in debat. Gebruik daarbij de nieuwe begrippen: rechtvaardigen – welvaart – cultuur – hiërarchie – revolutie.
- Een leider mag alle macht hebben, als hij/zij dan maar zorgt voor welvaart voor iedereen.
- Het is onverstandig om één persoon of kleine groep mensen alle macht te geven.
- Of verwoord zelf je standpunt: …
Hulpzinnen
Deze zinnen helpen je om een goede bijdrage te leveren aan het debat:
- Naar mijn mening hebben de farao’s…
- Kun je dat aantonen met een voorbeeld?
- Ik ben het niet met je eens, omdat…
- Ik ben het deels met je eens, want ik vind ook dat…, maar…
SCHRIJF
Schrijf op wat jij denkt over het onderwerp. Gebruik daarbij de nieuwe begrippen: rechtvaardigen – welvaart – cultuur – hiërarchie – revolutie.
Kies je standpunt (zoals bij het debat) en schrijf in volledige, nette zinnen op wat jij vindt en waarom je dat vindt. De hulpzinnen helpen je op weg.
Hulpzinnen
- Ik heb over het oude Egypte geleerd dat de farao’s…
- Daarmee is aangetoond dat…
- Mijn standpunt hierover is dat…
- Ik ben tot deze mening gekomen omdat…
Schrijf creatief! Tijd voor een revolutie. Kies zelf waar dit verhaal zich afspeelt (in welk land, in welk jaar). Er is een leider die iedereen onderdrukt. Het volk komt in verzet. Er moet een slim plan komen, maar moord is niet de oplossing… Schrijf het geheime plan op en overtuig anderen om mee te doen.